Dobrostan - z czym to się je?

Jako, że na rynku pojawia się coraz więcej szkoleń z zakresu dobrostanu, skierowanych do właścicieli psów, warto przybliżyć, czym tenże dobrostan jest. Leniwych zapraszam do przewijania, na końcu tekstu jest krótkie podsumowanie :)

Dobrostan to pojęcie z pogranicza kilku dziedzin: etologii, biologii, psychologii, ekonomii i socjologii.  Nie jest ono jednoznacznie definiowane, dlatego chciałabym się przyjrzeć kilku kluczowym zagadnieniom, które mogą nas zbliżyć do zrozumienia, w jaki sposób i po co powinniśmy określić standardy utrzymania zwierząt i postępowania z nimi.

Historycznie pierwsza spójna definicja dobrostanu została zawarta w raporcie powołanej do tego celu komisji Brambella w 1965 roku, jako „szerokie pojęcie, obejmujące zarówno fizyczne, jak i psychiczne dobre samopoczucie zwierzęcia”.  Ponieważ na niej bazują liczne regulacje prawne związane z zasadami utrzymania zwierząt gospodarskich, warto zapoznać się z zawartymi w niej „Pięcioma Wolnościami”:

1.     Wolność od głodu, pragnienia lub nieodpowiedniego pożywienia

2.     Wolność od termicznego i fizycznego dyskomfortu

3.     Wolność od urazów i chorób

4.     Wolność od strachu i przewlekłego stresu

5.     Wolność do manifestowania normalnego, typowego dla gatunku repertuaru zachowań.

Jak widać, definicja dobrostanu obejmuje wiele aspektów funkcjonowania zwierzęcia, jednak opisuje je w bardzo pojemnych kategoriach.  Jest to jedynie baza do bardziej szczegółowych zaleceń.  Inne, późniejsze definicje nawiązują do powyższych podpunktów, doprecyzowując je lub nieznacznie korygując.  Przytoczę więc tylko te ich fragmenty, które wnoszą coś nowego.  Trzeba pamiętać, że badania nad umysłowością i biologią zwierząt są ciągle w toku, a każde nowe doniesienie pozwala na lepsze zrozumienie funkcjonowania organizmów innych, niż ludzki.

Dobrostan był często przez naukowców nazywany „stanem fizycznej i psychologicznej harmonii zwierzęcia – zarówno wewnętrznej, jak i z otaczającym je środowiskiem”.  Harmonia, czy inaczej równowaga oznacza tu utrzymanie organizmu w stanie optymalnym (najkorzystniejszym w danych warunkach) do funkcjonowania i rozwoju.  Można też powiedzieć,  pojęcie dobrostanu odnosi się do sytuacji, w której zwierzę ma możliwość radzenia sobie poznawczo (umysłowo), emocjonalnie i na poziomie zachowań ze środowiskiem fizycznym i społecznym, w którym się znajduje.  Dodatkowo musimy mieć na uwadze odczucia zwierzęcia, których wprawdzie nie znamy bezpośrednio, jednak możemy o nich wnioskować na podstawie określonych zachowań, czy stanów fizjologicznych.  

Najprościej byłoby stwierdzić, że utrzymanie zwierzęcia w warunkach dobrostanu oznacza minimalizację cierpienia (które najłatwiej zmierzyć przez poziom stresu) przy jednoczesnej maksymalizacji przyjemności. Trzeba jednak pamiętać, że stres, który nie jest nadmierny, ani chroniczny, jest całkowicie normalny dla wszystkich organizmów żywych.  Równie ważne jest to, że warunki cieplarniane rzadko są tożsame z komfortowymi.  Podstawową zasadą jest umożliwienie zwierzęciu radzenia sobie z tym, co go spotyka.  Możemy to zapewnić jedynie dbając zarówno o warunki fizyczne (np. odpowiednie dla gatunku schronienie), jak o odpowiednią opiekę, czy też socjalizację oraz naukę, które dostarczają zwierzęciu kompetencji emocjonalnych, społecznych i poznawczych.  Dlatego też w praktyce określenie poziomu dobrostanu wymaga bardzo dobrej znajomości danego gatunku i konkretnego zwierzęcia.  Dla przykładu królik poradzi sobie z poczuciem zagrożenia, kiedy będzie mógł schronić się do kryjówki, zaś koń będzie dobrze radził sobie z zaspokajaniem głodu, jeśli będzie miał możliwość pobierania pokarmu niemal przez całą dobę.  Tabela 1 pokazuje bardziej szczegółowo to, co wynika z zaleceń komisji Brambella.  Każdorazowo w interpretacji wymienionych czynników musimy brać pod uwagę specyfikę gatunku oraz stan fizyczny i psychiczny danego zwierzęcia.

Tabela 1. Zasady i kryteria dobrostanu.

Zasady	Kryteria dobrostanu
Odpowiednie żywienie	1. brak długotrwałego głodu
	2. brak długotrwałego pragnienia
Odpowiednie schronienie	3. komfort odpoczynku
	4. komfort termiczny
	5. łatwość poruszania się
Dobre zdrowie	6. brak skaleczeń
	7. brak chorób
	8. niedoznawanie bólu podczas procedur
Właściwe zachowania	9. przejawianie zachowań społecznych
	10. przejawianie innych zachowań
	11. dobre relacje z ludźmi 12. pozytywny stan emocjonalny

Źródło: Blokhuis H.J., Veissier I., Miele M., Jones B. (2010). The Welfare Quality® project and beyond: Safeguarding farm animal well-being.

Dobrostan w pigułce:

Dobrostan oznacza dobre fizyczne i psychiczne samopoczucie. Warunki, które zapewniamy zwierzęciu muszą być dostosowane do jego potrzeb, zależnych od gatunku, wieku, stanu zdrowia itp. Obniżony poziom dobrostanu skutkuje zaburzeniami zachowania (w tym nadmierną agresywnością) oraz chorobami i skróceniem długości życia. Najważniejsza dla wszystkich zwierząt jest możliwość radzenia sobie z tym, co je spotyka. Oznacza to, że zwierzę jest w stanie schronić się przed tym, co je niepokoi, zaspokoić głód, pragnienie, ciekawość, ma możliwość ruchu i kontaktu z innymi osobnikami własnego gatunku (w przypadku zwierząt społecznych). Jak zapewnić zwierzęciu dobrostan? ·       Poznać potrzeby danego gatunku ·       Odpowiednio do potrzeb zapewnić wodę i pożywienie ·       Zapewnić schronienie zbliżone do tego, z jakiego zwierzę korzystałoby w naturze ·       W przypadku gatunków społecznych – zapewnić towarzystwo innych zwierząt tego samego gatunku ·       Dopasować temperaturę i wilgotność otoczenia do potrzeb zwierzęcia ·       Umożliwić ruch, zabawę i możliwość zwiedzania otoczenia (!) w bezpiecznych warunkach ·       Uchronić zwierzę przed bólem, okaleczeniem i cierpieniem ·       Zapewnić natychmiastową pomoc weterynaryjną w razie potrzeby Po czym poznać, że zwierzę jest szczęśliwe? ·       ma apetyt ·       jest ciekawskie ·       jest zdrowe fizycznie ·       zachowuje się w sposób typowy dla gatunku ·       w przypadku gatunków dawno udomowionych (np. pies, koń, kot) – chętnie nawiązuje kontakt z człowiekiem

25.02.2014, Dog Mind